در زندگی برای تشخیص عمل سالم از عمل ناسالم، یا امور خیر از امور شر، به یک میزان یا ترازو نیاز داریم که این همان عقل است. عقل انسان را به طرف مقام والای انسانیت سوق می دهد. عقل آنقدر از اهمیت بالایی برخوردار است که روح با آن لطافت منحصر به فرد تحت اراده عقل اداره می شود.

موضوع کارگاه آموزشی مشترک: وادی ششم

استاد: همسفر علیزاده

تاریخ: چهارشنبه 1403/06/14

تیتر وادی ششم: «حکم عقل را در قالب فرمانده کاملاً اجرا نماییم»

پنج وادی را پشت سر گذاشتیم که چهار وادی اول مربوط به حرکت درونی بود و خطوط فکری را برای انجام یک حرکت سالم و صحیح ترسیم کرد و از وادی پنجم، آماده حرکت بیرونی شدیم و فهمیدیم اگرچه تفکر از اهمیت ویژه ای برخوردار است ولی تنها تفکر، قدرت مطلق حل نیست، بلکه توأم با رفتن و رسیدن آن را کامل می نماید.

در تیتر وادی ششم، واژه «کاملاً» به کار برده شده که نشاندهنده این است که بدون چون و چرا و بدون هیچ خلل و فرجی باید حکم عقل را بپذیریم.

عقل، از نظر لغوی به معنی هدایت کننده، مهارکننده و کنترل کننده است و در مفهوم، یک نیروی داخلی برای کنترل امیال و خواسته های نفسانی(شیطانی) است. عقل ما را به صراط مستقیم هدایت می کند. اما ویژگی صراط مستقیم چیست که عقل ما را به آن سمت رهنمون می کند؟

با حرکت در صراط مستقیم و سمت ارزشها همیشه آرامش داریم، در آن تزلزل نیست، صلح و آشتی است، هیچ حرف بیهوده ای شنیده نمی شود و در نهایت صراط مستقیم ما را به مقصد و هدف والای خود با یک وضعیت مناسب هدایت می کند.

عقل، حکم یک چراغ با شعله های فروزان دارد که منبع آن، تفکر سالم است. پس برای داشتن عقل سالم، به یک تفکر سالم نیاز است:

تفکر سالم- ایمان سالم، عمل سالم، حس سالم، عشق سالم، عقل سالم.

به طور کلی در زندگی برای تشخیص عمل سالم از عمل ناسالم، یا امور خیر از امور شر، به یک میزان یا ترازو نیاز داریم که این همان عقل است. عقل انسان را به طرف مقام والای انسانیت سوق می دهد. عقل آنقدر از اهمیت بالایی برخوردار است که روح با آن لطافت منحصر به فرد تحت اراده عقل اداره می شود.

در پایان هر جلسه این دعا را می خوانیم که «خداوندا، ما را با روشناییها آشنا گردان تا به فرمان عقل نزدیک شویم»؛ هرچه به طرف ارزشها حرکت کنیم و در مسیر صراط مستقیم باشیم، از ظلمت دور شده و به روشنایی نزدیک می شویم و این یعنی داریم به فرمان عقل نزدیک می شویم.

عقل برای صدور حکم به ابزارهای شناخت، ادراک، دانایی و نظارت بر خواسته ها نیازمند است. یعنی هر آن بر خواسته هایی که به سراغ ما می آید نظارت داشته باشیم و خواسته های معقول را از نامعقول جدا کنیم.  

وادی ششم، تقابل و نزاع بین نفس و عقل است. اما این که کدامیک در این نزاع برنده شوند، بستگی به ما دارد. اگر بخواهیم به فرمان عقل نزدیک شویم باید دانایی خود را در حد بسیار زیاد بالا ببریم و سقفی هم برای دانایی خود قائل نباشیم چرا که اگر سقف قائل شدیم، قدر مسلم تغییراتی که در ما به وجود می آید چندان پایدار نخواهد بود.

باید نفس را بشناسیم و بدانیم یکی از مشخصات نفس این است که خواسته دارد و برای رسیدن به آن بسیار مصرّ است و از هیچ تلاشی فروگذار نمی کند. نفس اماره، نفس شیطانی و دشمن سرسخت و زیرک عقل است.

عقل و نفس جزء صور پنهان است و ما آنها را نمی بینیم و نمی دانیم در کجای وجود ما قرار دارند، ولی از آثار نفس و عقل متوجه می شویم هر قدمی به سمت فرمان عقل نزدیک شویم، نفس بلافاصله پشت سر ما ایستاده و تلاش می کند ما را از رسیدن به عقل دور کند، پس باید خیلی مراقب نفس باشیم.

برای نزدیک شدن به فرمان عقل، نباید دنبال چیزهای خیلی بزرگ باشیم. این از موارد خیلی ریز مثل رفتن به مهمانی با لباس تمیز، کفش واکس زده یا حمام رفته و… شروع می شود تا برسد به چیزهای بزرگ.

چگونه می توانیم نفس را تحت سیطره عقل خود درآوریم؟

در مرکز شهر وجودی ما، قلعه مستحکمی هست که داخل آن، فرمانده لایق، حاذق و سرزنده وجود دارد. حکم اجرای هر عمل و خواسته ای باید توسط این فرمانده صادر شود. کار عقل صدور حکم است و بستگی به این دارد که چه اطلاعات و آگاهی هایی به این عقل برسد. چون امنیت قلعه عقل بسیار مهم است، از این نظر عقل به سربازهایی از جنس دانایی نیاز دارد. کار سربازان ممانعت از ورود خواسته های نفس اماره است، زیرا نفس اماره به هر شکل و رنگ و لباسی در تلاش است خودش را به قلعه برساند و عقل را فریب بدهد.

وقتی یک نفر بخواهد با خواسته غیرمعقول وارد قلعه شود، وظیفه سربازان این است که از ماهیت خواسته اطلاع پیدا کنند و اجازه ورود ندهند، ولی چون خواسته ها مصر هستند، با لباس مبدل وارد می شوند. و بالاخره یکی از سربازان را فریب می دهند و وارد قلعه می شوند. وقتی خواسته نامعقول وارد قلعه شد، اطلاعات غلط به عقل می دهد و آنجاست که عقل اسیر آن خواسته می شود و دیگر یک فرمانده لایق و عادل و سالم و یک عقل سلیم نیست. پس دقت کنیم عقل ما عقل اسیر است یا عقل سلیم؟

پس هر چه دانایی ما بالاتر برود و بتوانیم بر خواسته های نفسانی خود غلبه کنیم، کار عقل راحت تر است و دانایی چیزی نیست مگر تشخیص ماهیت هر خواسته در هر لباس و در هر شکل و رنگی.

درست است که بیماری اعتیاد یک بیماری جسمی و روانی و جهانبینی است، ولی در حقیقت تسلط نیروهای شیطانی بر انسان است و برای رهایی از بیماری اعتیاد شخص باید یاد بگیرد چگونه بر نیروهای منفی غلبه کند و این جز با آموزش گرفتن و بالا بردن درک میسر نیست.

اگر به فرمان عقل گوش ندهیم ناشی از جهل ماست و این چیزی نیست مگر حکمرانی قانون اعتیاد برای مصرف کننده و حکمرانی تفکر زائد افیونی برای خانواده مصرف کننده؛ اگر بخواهیم در نزاع بین عقل و نفس پیروزی با عقل باشد باید اول با کسب دانایی و آموزشها، ماهیت خواسته هایمان را بشناسیم، نظارت بر خواسته های خود داشته باشیم و بدانیم هرچه بیشتر آموزش بگیریم و تکرار و تمرین کنیم، این امر برای ما ساده تر خواهد بود و اینگونه به فرمان عقل نزدیک می شویم و انشاءاله با آموزشها می توانیم از جهالت فاصله بگیریم.

فراخوان وادی ششم این است که بیایید شما هم مثل یک ققنوس از خاکستر آتش جهل خود اوج بگیرید و به فرمان عقل نزدیک شوید.

سخن آخر این شعر از فریدون مشیری باشد که تقابل بین نفس و عقل را به خوبی نشان می دهد:

گفت دانایی که: گرگی خیره سر

هست پنهان در نهاد هر بشر

لاجرم جاری است پیکاری سترگ

روز و شب، مابین این انسان و گرگ

زور بازو چاره ی این گرگ نیست

صاحب اندیشه داند چاره چیست

ای بسا انسان رنجور پریش

سخت پیچیده گلوی گرگ خویش

وی بسا زور آفرین مرد دلیر

هست در چنگال گرگ خود اسیر

هر که گرگش را در اندازد به خاک

رفته رفته می شود انسان پاک

و آنکه از گرگش خورد هردم شکست

گرچه انسان می نماید گرگ هست

و آن که با گرگش مدارا می کند

خلق و خوی گرگ پیدا می کند

در جوانی جان گرگت را بگیر!

وای اگر این گرگ گردد با تو پیر

روز پیری، گر که باشی هم چو شیر

ناتوانی در مصاف گرگ پیر

مردمان گر یکدگر را می درند

گرگ هاشان رهنما و رهبرند

اینکه انسان هست این سان دردمند

گرگ ها فرمانروایی می کنند

و آن ستمکاران که با هم محرم اند

گرگ هاشان آشنایان هم اند

گرگ ها همراه و انسان ها غریب

با که باید گفت این حال عجیب؟…

دوستانی که در این زمینه مشارکت نمودند:

مسافران: حجت – جواد- ابراهیم- یوسف- عباس- محسن-

همسفران: مکری- ابراهیمی2- عدنانی-